Poëzieonderwijs, hoe pak je dat aan?

Dit is de tweede blog op Lezenslessen over poëzieonderwijs. Eerder schreven we: Poëzieonderwijs, wat bereik je ermee? Een blog met achtergrondinformatie over het nut van poëzieonderwijs en waarom het belangrijk is om poëzie het hele jaar door onder de aandacht van je leerlingen te brengen. Hieronder geven we je tips over hoe je dit kunt doen. En ga er gerust even voor zitten: er is veel mogelijk, dus de lijst met tips is lang.

Als je nog niet zo thuis bent in poëzie voor jeugd, dan is het best lastig om gedichten te vinden die je leerlingen zullen aanspreken. Je kunt je hier op verschillende manieren op oriënteren. Wij doen hieronder enkele suggesties.

Gedicht van de Dag

Tijdens de Poëzieweek 2021 hebben we in samenwerking met het Poëziepaleis zeven gedichten voor jongeren geselecteerd voor het Gedicht van de Dag. Bij ieder gedicht zijn gespreksstarters geschreven. Hiermee kun jij deze gedichten eenvoudig tijdens je (online) les bespreken. Je vindt de gedichten op de website van het Poëziepaleis.

Poëzie Tiplijst Hans en Monique Hagen

Van 2017-2019 waren Hans en Monique Hagen de Nederlandse Kinderboekenambassadeurs. In deze periode publiceerden zij de Poëzie Tiplijst: een mooi overzicht waarin zij prachtige bundels verzamelden, gesorteerd op doelgroep.

Boekentips op Lezenslessen.nl

Natuurlijk vind je op Lezenslessen ook boekentips die dichtbundels uitlichten. Hier kun je in het filter bovenaan ‘poëzie’ selecteren, waarna de dichtbundels die wij hebben besproken verschijnen. Of bekijk ons artikel met boekentips voor de Poëzieweek. Denk bijvoorbeeld aan Onbreekbaar van Hans Hagen of Jij begint van Kees Spiering. Of lees regelmatig voor uit de dichtbundel Ik wou dat ik een vogel was, waarin je voor iedere dag een gedicht vindt.

Samenwerking met de mediatheek of bibliotheek

Wil je in een bepaalde periode zoals de Poëzieweek extra aandacht besteden aan poëzie, overleg dan ook met de mediathecaris bij jou op school of de bibliotheek in de buurt. Zij kunnen je helpen aan een mooi aanbod dichtbundels waaruit je tijdens je lessen kunt voordragen of waarmee je je leerlingen kunt laten werken.

Zoals we al schreven: poëzie is overal. Niet alleen in bundels, maar ook op posters en gebouwen vind je gedichten.

Instagrampoëzie

Wie denkt dat jongeren geen poëzie lezen heeft het mis, ze volgen namelijk massaal dichters op Instagram. Instagrampoëzie is erg toegankelijk, omdat de teksten direct begrepen moeten worden, waardoor lezers een minder hoge drempel ervaren. Daarnaast speelt vorm ook een rol bij deze vorm van poëzie. Instapoëzie biedt hierdoor mooie kans om poëzie aan de belevingswereld van de jongeren te verbinden.

Op 18 mei 2020 gaf Kila van der Starre een interessante Zoom-workshop over Instagrampoëzie. Deze workshop is terug te kijken via de website van De Nieuwe Liefde.

Straatpoëzie.nl

In 2017 richtte Kila van der Starre straatpoezie.nl op. Dit is een website waarop zoveel mogelijk gedichten worden verzameld die te lezen zijn in de openbare ruimte in Nederland en Vlaanderen. Op de website kun je bekijken waar bij jou in de buurt gedichten te vinden zijn. De website biedt veel uitgangspunten om met je leerlingen aan de slag te gaan.
Ga met ze op onderzoek uit: welke gedichten zijn er volgens de website in de buurt te vinden? Ontbreken er gedichten op de website? Laat ze toevoegen door je leerlingen. En zijn er in jouw buurt geen gedichten aanwezig? Denk dan met je leerlingen na of er een gedicht is dat goed op een bepaalde locatie zou passen. Op de website straatpoëzie.nl vind je ook een aantal lesideeën.

Wil je meer weten over straatpoëzie of samen met je leerlingen een straatgedicht schrijven? Bekijk dan ook de korte video die Kila van der Starre heeft gemaakt voor Zoek naar de Schittering.

Raadgedicht

Twee keer per jaar start er een ronde van Raadgedicht, afwisselend voor de leeftijd 10+ en voor 14+. Een raadgedicht is een gedicht waarin één woord ontbreekt. Dit woord is afgedekt en alleen de dichter kent het woord. Het is de bedoeling te raden welk woord er hoort te staan.
Het is een leuke en actieve werkvorm om je les mee te beginnen. Je laat leerlingen op een laagdrempelige manier in contact komen met en nadenken over gedichten. Je hoeft overigens niet op een ronde te wachten als je nu al wilt beginnen, want alle gedichten staan (met leeftijdsindicatie) online.

Spoken word

Spoken word wordt in Nederlands steeds populairder, maar wat is het eigenlijk? Babs Gons, een van de bekendste spoken word-artiesten in Nederland is, zegt hier op de website van het LKCA het volgende over:

‘De kortste uitleg is: de voordracht van een zelf geschreven tekst.
Spoken word is de woorden van het papier halen en ze tot leven brengen. […]. Spoken word is bam, in your face. Direct, verstaanbaar, gericht op het publiek, op de toehoorders. Spoken word gaat verder dan traditionele voordrachtspoëzie in de zin dat het vaak een ware show wordt, gecombineerd met andere disciplines zoals muziek, theater, beweging of beeldkunst. Maar altijd met de woorden, het verhaal, als belangrijkste onderdeel.’

Spoken word kan ontzettend goed gekoppeld worden aan poëzielessen en is veelomvattend: leerlingen zijn op een creatieve manier bezig met taal, leren buiten de gebaande paden te denken en ontdekken nieuwe manieren om zichzelf te uiten terwijl ze werken aan hun spreekvaardigheid door middel van de voordracht van hun werk. Boek bijvoorbeeld een workshop van een spoken word-artiest via de Schrijverscentrale.

Waar kun je je inspiratie vandaan halen? Wat is er allemaal beschikbaar? De fysieke uitgaven die we noemen horen thuis in iedere docentenkamer, zodat de inspiratie voor het oprapen ligt.

Lesmateriaal op Lezenslessen

Een van onze doelen is om bij specifieke dichtbundels voor jongeren lesmaterialen te ontwikkelen die focussen op de leesbeleving in plaats van analyse. Je vindt ze onder het kopje Lesmaterialen. Gebruik het filter bij de lesmaterialen om te ontdekken wat het huidige aanbod lesmaterialen bij poëzie op dit moment is.

Naast de losse lesmaterialen is er ook een pakket met lesmaterialen bij dichtbundels beschikbaar: Het Lespakket Poëzie. In dit lespakket zit lesmateriaal bij vijf dichtbundels waarmee je leerlingen met interesse voor poëzie aan de slag kunt laten gaan. Na het lezen van een dichtbundel naar keuze gaan ze aan de slag met een van de opdrachten uit het lesmateriaal.

Woorden temmen

Kila van der Starre en Babette Zijlstra (Kila & Babsie) en schreven de bundel 24 uur in het licht van Kila & Babsie in de serie Woorden Temmen. In dit boekje vind je 24 gedichten, met daarbij aanwijzingen hoe je het gedicht kunt lezen, hoe je erover na kunt denken en tips over wat je zelf met de gedichten kunt doen aan de hand kleine opdrachten. Niet alle gedichten zullen geschikt zijn voor de onderbouw, maar het enthousiasme voor de gedichten straalt van het papier af en inspireert de jou vast en zeker om zelf ook met gedichten in je klas aan de slag te gaan.

In 2020 verscheen een tweede uitgave in deze serie: Van kop tot teen met Charlotte Van den Broeck en Jeroen Dera. Een bundel die gericht is op de bovenbouw van het voortgezet onderwijs, maar je zeker ook zal inspireren om in de onderbouw met poëzie aan de slag te gaan.

Poëzie Hardop

In Poëzie Hardop vind je 35 aansprekende columns over poëzie, geschreven door Hans en Monique Hagen. Het duo prikkelt de verbeelding van de lezer, laat je nieuwe gedichten ontdekken, zorgt voor verfrissende inzichten en brengt je op nieuwe (les)ideeën. Gun jezelf af en toe een column uit deze bundel en voedt daarmee je poëzielessen.

Poëzie als smokkelwaar

Literatuurwetenschapper Jeroen Dera pleit in zijn artikel Poëzie als smokkelwaar voor een minder klassieke en systematische aanpak voor het inzetten van poëzie in de klas. Dera noemt in dit artikel onder andere het voorbeeld om gedichten in te zetten als groepsvormer. Dit doe je door verschillende gedichten op de tafels te leggen en leerlingen te vragen om te gaan zitten bij een gedicht dat ze aanspreekt. Leerlingen oefenen hun leesvaardigheid van gedichten en jij vormt eens op een andere manier groepjes dan normaal. Of gebruik een gedicht als startpunt voor het schrijven van een betoog over een bepaald onderwerp en als gespreksstarter voor een discussie. Leg hierbij steeds de nadruk op de ervaring en individuele interpretatie van het gedicht, in plaats van de op zoektocht naar dé betekenis van een gedicht, met als gevolg dat poëzie de leerling ook ondersteunt bij het ontwikkelen van zelfexpressie.

De poëziegids

Vanwege het vijfentwintigjarig bestaan van de dichtwedstrijd Doe Maar Dicht Maar in 2010, bracht Het Poëziepaleis De poëziegids uit. De gids wordt omschreven als een receptenboek, een bladerboek en een ideeënboek, waarin het gaat om inzichten en ideeën, die regelmatig geïllustreerd worden met lesvoorbeelden of -suggesties. De uitleg, ideeën en lessuggesties wakkeren je creativiteit aan en enkele verouderde lessuggesties maak je met een kleine aanpassing weer actueel.

DICHTER.

Een van de makkelijkste manieren om een constante stroom aan nieuwe gedichten de school in te halen is een abonnement nemen op DICHTER. Dit is een tijdschrift dat vier keer per jaar verschijnt. Ieder nummer heeft een eigen thema en bevat zo’n 75 gedichten van bijna 30 dichters. Daarnaast wordt ieder nummer door een jonge illustrator geïllustreerd en dit biedt extra mogelijkheden voor de bespreking van de gedichten, zowel bij Nederlands als de creatieve vakken.

Kees Spiering in de Grote Vriendelijke Podcast

Geen uitgave die je kunt vasthouden, maar wel een fijne tip die we je niet willen onthouden. In aflevering 19 van de Grote Vriendelijke Podcast spreken Bas Maliepaard en Jaap Friso onder anderen met Kees Spiering, schrijver van Jij begint en andere dichtbundels voor jongeren. Het is een heel fijne aflevering waarin over poëzie voor jongeren wordt gesproken en waar je met veel plezier naar zult luisteren.

In Nederland zijn er diverse organisaties en campagnes die aandacht besteden aan poëzie en poëzieonderwijs. Kijk eens op hun websites om te ontdekken of de projecten, wedstrijden en lesmaterialen iets zijn voor bij jou op school.

Poëzieweek
Poëziepaleis
School der Poëzie
Huis van Gedichten (regio Den Haag)