Vrij lezen in het vo: hoe pak je dat aan?

Het inmiddels welbekende PISA-onderzoek wijst uit dat Nederlandse leerlingen van het middelbaar onderwijs in vergelijking met leerlingen uit andere landen in 2018 weinig plezier in lezen hadden. Van de Nederlandse middelbare scholieren loopt een kwart het risico op laaggeletterdheid. Hoe kun je het tij keren en zorgen voor een betere leesvaardigheid en leesattitude onder jongen?

Om de leesattitude van leerlingen te verbeteren helpt het om regelmatig te vrij te lezen op school, zonder dat hier verplichtingen aan zijn verbonden. Wel is het daarbij belangrijk dat leerlingen lezen in een boek dat past bij hun leesvoorkeuren en – niveau.  

Je kunt leerlingen (samen met de mediathecaris) begeleiden bij het kiezen van een geschikt boek dat past bij hun leesvaardigheid en -interesses. Hiermee vergroot je de kans dat een boek de leerling aanspreekt en zo werk je aan positieve leeservaringen die bijdragen aan een positievere leesattitude.

En zo’n positieve leesattitude draagt eraan bij dat leerlingen ook na hun schooltijd blijven lezen omdat ze lezen leuk(er) vinden. Een waardevol doel, want onderzoek door Suzanne Mol en Adriana Bus toont aan dat vrij lezen in de eigen tijd het meeste effect heeft op de leesvaardigheid en leesmotivatie van leerlingen.

Uit onderzoek van het instituut Renaissance Learning komt naar voren dat er meer dan 15 minuten per dag gelezen moet worden voor groei in leesvaardigheid, een van de onderdelen die nodig is om leesplezier te kunnen ervaren. De sterkste groei ontstaat bij meer dan 30 minuten leestijd per dag. Als je met vrij lezen echt iets wilt bereiken moet je dus investeren in die leestijd. Anders is het, in de woorden van literatuurwetenschapper Jeroen Dera: ‘dweilen met de kraan open’. 

Het zal voor iedereen even wennen zijn als je begint met het vrij lezen op school. Idealiter wordt er iedere dag op een vast moment door iedereen in de school gelezen. Het liefst minimaal een half uur lang. Het vergt wat tijd om dit goed te plannen en organiseren, want er moet ruimte gemaakt worden in het rooster, maar als lezen eenmaal een vast onderdeel is van de dag ontstaat er een stevige leescultuur op school waar iedereen de vruchten van plukt.

 Is dit bij jou op school niet mogelijk, kijk dan naar welke mogelijkheden je zelf hebt. Begin een van je lessen of misschien zelfs iedere les met minimaal kwartier lezen. Een andere optie is beginnen met voorlezen en dit een aantal weken volhouden, waarna je overstapt op zelfstandig lezen. De keren dat je voorleest kun je gebruiken om een (kort) verhaal voor te lezen, maar ook om boeken te promoten door fragmenten voor te lezen, waardoor je de nieuwsgierigheid van de leerlingen wekt.

Het doel van het vrij lezen is dat leerlingen meer plezier krijgen in lezen en dat hun houding ten opzichte van lezen verbetert. Wat daarbij belangrijk is, is dat je leerlingen laat lezen wat ze leuk vinden én dat past bij hun leeservaring. Lezen ze een boek dat eigenlijk net onder hun niveau zit maar waar ze wel een goed gevoel aan overhouden? Keur dit dan gewoon goed. Ook stripverhalen en non-fictie kunnen een positieve leeservaring teweegbrengen. Na het lezen van deze titels ga jij met deze leerlingen in gesprek. Vraag wat ze leuk vinden aan deze boeken en denk mee over wat hierna een goede keuze is, zodat ze doorgroeien naar boeken die meer uitdagen en bijdragen aan groei in leesvaardigheid en literaire competentie.

Lezen! Want jij bent een rolmodel en moet het goede voorbeeld geven. Lees boeken die je zelf graag wilt lezen, maar pak ook eens een boek dat je leerlingen zal aanspreken. Zeker als er schoolbreed een vast moment is waarop iedereen leest, straal je uit dat lezen voor iedereen is en niet alleen voor docenten Nederlands. Lezen wordt vanzelfsprekender.

Afhankelijk van hoe het vrij lezen bij jullie is ingericht, is het nuttig om na het lezen nog kort te praten over de boeken, zonder dat dit een verplicht of overhorend karakter heeft. Het doel is elkaar te inspireren en het tot stand brengen van een gevoel van verbondenheid. Vertel de leerlingen bijvoorbeeld over wat je zelf leest of lees een stukje voor om ze te verleiden dit boek ook te lezen. Vraag leerlingen ook naar wat zij lezen en of ze leestips hebben.

Het kan zijn dat het vrij lezen in een stille klas voor een aantal leerlingen wennen is. In het begin vergeet een deel misschien een boek mee te nemen, blijft het nog onrustig in de klas of leest maar een enkeling. De nieuwe aanpak heeft vaak tijd nodig. Geef het die tijd en ga met je leerlingen in gesprek! Waar lopen ze tegenaan en wat vinden ze fijn? Hoewel de start misschien om geduld vraagt, blijkt het lezen na verloop van tijd steeds vaker een fijn moment voor de leerlingen waarin ze zicht rustig concentreren op hun boek of stripverhaal.

In principe nemen leerlingen zelf een boek mee en hebben ze dit vanaf nu standaard in hun tas. De boeken halen ze vooraf uit de mediatheek, (openbare) bibliotheek, uit de boekenkast thuis of misschien uit de boekenkast in de klas. Lezen ze hun boek uit of zijn ze vergeten om een boek mee te nemen? Laat ze dan een nieuw boek uitzoeken in de mediatheek of probeer zelf een aantal boeken in de klas te hebben zodat je leerlingen altijd iets kunnen lezen. Spreekt een gekozen boek niet aan? Ga dan met de leerlingen in gesprek om te ontdekken waardoor dit komt. En een boek hoeft misschien niet altijd uitgelezen te worden. Let er wel op dat het tijdens het stil lezen ook echt stil is en voer het gesprek over leesvoorkeuren met de leerling bij voorkeur niet tijdens het stillezen zelf, zodat zoveel mogelijk leerlingen ongestoord kunnen lezen.

Ben je op zoek naar goede titels voor je leerlingen (of voor jezelf)? Kijk dan ook eens bij onze Boekentips. Deze kun je selecteren op onderwerp. Per boektitel beschrijven we voor welk type leerling deze titel geschikt is.